Kiểm toán nội bộ: Công cụ đảm bảo minh bạch và hiệu quả
TS. Trần Ngọc Đức, TS. Nguyễn Thị Nguyệt Dung, Trương Mỹ Duyên
Phòng Thanh tra giáo dục, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội
Trong bối cảnh giáo dục đại học đang chuyển mình mạnh mẽ theo hướng tự chủ, minh bạch và hội nhập quốc tế, việc bảo đảm hiệu quả trong quản trị và sử dụng nguồn lực trở thành yếu tố then chốt để các cơ sở giáo dục đại học phát triển bền vững.
Theo định nghĩa của Hiệp hội kiểm toán nội bộ (IIA), kiểm toán nội bộ được hiểu là hoạt động đảm bảo và tư vấn độc lập, khách quan, được thiết kế nhằm gia tăng giá trị và cải thiện hoạt động của tổ chức. Kiểm toán nội bộ giúp tổ chức đạt được mục tiêu bằng cách đưa ra cách tiếp cận có hệ thống và kỷ luật để đánh giá và nâng cao hiệu quả quản trị, quản lý rủi ro và hệ thống kiểm soát nội bộ.
Tại Việt Nam, chức năng kiểm toán nội bộ được quy định rõ trong Nghị định số 05/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ, và được hướng dẫn triển khai tại Thông tư số 67/2020/TT-BTC ngày 19/7/2020 của Bộ Tài chính. Cùng với đó, Luật Giáo dục đại học (sửa đổi, bổ sung năm 2018) và Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương về tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập đã khẳng định rõ yêu cầu tăng cường tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình, minh bạch trong quản trị đại học - những nguyên tắc mà kiểm toán nội bộ giữ vai trò trung tâm để hiện thực hóa.
Bám sát chủ trương đổi mới quản trị trong giáo dục đại học, Chiến lược phát triển Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội giai đoạn 2021–2025 xác định mục tiêu trọng tâm là xây dựng hệ thống quản trị hiện đại, minh bạch và hiệu quả, gắn với tăng cường tự chủ, trách nhiệm giải trình. Thực hiện định hướng này, tháng 4/2025, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội thành lập bộ phận Kiểm toán nội bộ – một tổ nghiệp vụ thuộc Phòng Thanh tra giáo dục, do Hiệu trưởng Nhà trường trực tiếp quản lý về mặt chuyên môn. Sự ra đời của bộ phận này đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện cơ chế kiểm soát nội bộ, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, phòng ngừa rủi ro và tăng cường tính minh bạch trong hoạt động của Nhà trường. Thông qua hoạt động đánh giá độc lập và đưa ra khuyến nghị cải tiến, kiểm toán nội bộ trở thành công cụ hỗ trợ thiết thực cho Ban Giám hiệu trong điều hành và ra quyết định, hướng tới mục tiêu quản trị đại học chuyên nghiệp, minh bạch và phát triển bền vững.
Mục tiêu của Kiểm toán nội bộ
Thông qua các hoạt động kiểm tra, đánh giá và tư vấn, Kiểm toán nội bộ cung cấp sự đảm bảo độc lập, khách quan đối với các lĩnh vực trọng yếu trong công tác quản lý, điều hành của Nhà trường. Hoạt động này tập trung vào việc đánh giá mức độ hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ, tính hiệu quả và hiệu suất của các quy trình quản trị, quản lý rủi ro, đồng thời xem xét mức độ hoàn thành các mục tiêu hoạt động, mục tiêu chiến lược và nhiệm vụ công tác của các đơn vị trong toàn Trường. Kết quả kiểm toán không chỉ giúp nhận diện sớm những rủi ro tiềm ẩn, mà còn đưa ra các khuyến nghị mang tính xây dựng, góp phần nâng cao hiệu quả quản trị và đảm bảo sự phát triển bền vững của Nhà trường.
Sứ mệnh và vai trò của Kiểm toán nội bộ
Kiểm toán nội bộ được thiết kế nhằm tạo thêm giá trị và hoàn thiện các hoạt động của Nhà trường thông qua việc kiểm tra, đánh giá và tư vấn từ đó đưa ra các đảm bảo mang tính độc lập, khách quan.
Cung cấp sự đảm bảo sự minh bạch và khánh quan
Tại Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội, bộ phận Kiểm toán nội bộ đóng vai trò hỗ trợ Hiệu trưởng trong việc giám sát và đánh giá hiệu quả các quy trình kiểm soát tại các đơn vị, bao gồm việc kiểm tra tính đầy đủ và hiệu lực của các biện pháp kiểm soát trên toàn bộ lĩnh vực hoạt động của Nhà trường. Từ đó, Nhà trường có cơ sở đáng tin cậy để điều chỉnh, khắc phục và hoàn thiện hệ thống vận hành, giúp Hiệu trưởng và các bên liên quan yên tâm về tính minh bạch, hiệu quả và tuân thủ trong các hoạt động.
Bên cạnh đó, bộ phận Kiểm toán nội bộ thực hiện chức năng báo cáo trực tiếp cho Hiệu trưởng, cung cấp thông tin chính xác, khách quan và kịp thời về hệ thống quản trị, quản lý rủi ro và kiểm soát nội bộ của Nhà trường. Ngoài việc phản ánh thực trạng, bộ phận còn đưa ra các khuyến nghị giúp hỗ trợ đưa ra các quyết định điều hành phù hợp nhằm cải tiến hoạt động và tăng cường hiệu quả quản trị.
Hỗ trợ tư vấn cải thiện hoạt động
Bên cạnh việc cung cấp sự đảm bảo sự minh bạch và khách quan, bộ phận Kiểm toán nội bộ Nhà trường có vai trò tư vấn thông qua việc đề xuất cải tiến các quy trình, nâng cao tính hiệu quả và hiệu suất của các hoạt động tại đơn vị, phòng, ban chức năng. Thay vì tập trung vào việc tìm kiếm và quy trách nhiệm cho các sai sót, kiểm toán nội bộ tiếp cận công việc cơ sở tích cực và tinh thần xây dựng, hỗ trợ các bộ phận nhận diện điểm yếu, từ đó đề xuất các biện pháp khắc phục và hoàn thiện quy trình, phục vụ lợi ích chung của Nhà trường.
Phòng ngừa, phát hiện và hạn chế rủi ro
Kiểm toán nội bộ được triển khai theo phương pháp tiếp cận dựa trên rủi ro, trong đó ưu tiên tập trung nguồn lực vào các bộ phận và quy trình được đánh giá có mức độ rủi ro cao. Thông qua việc đánh giá và kiểm tra hệ thống kiểm soát nội bộ, kiểm toán nội bộ không chỉ giúp phát hiện sớm các điểm yếu tiềm ẩn có thể dẫn đến rủi ro, gian lận hoặc thất thoát tài sản, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa rủi ro bằng cách tư vấn xây dựng và cải thiện các biện pháp kiểm soát phù hợp. Điều này giúp Nhà trường chủ động ứng phó với các rủi ro tiềm ẩn, nâng cao hiệu quả hoạt động và đảm bảo sự phát triển bền vững.
Nâng cao uy tín của Nhà trường
Kiểm toán nội bộ đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao uy tín và giá trị của Nhà trường thông qua việc đảm bảo tính minh bạch, khách quan và hiệu quả trong hoạt động quản trị.
Bằng cách phòng ngừa, phát hiện và hạn chế rủi ro, kiểm toán nội bộ giúp bảo vệ danh tiếng và tăng cường sự tin tưởng từ các bên liên quan như viên chức, người lao động, người học, doanh nghiệp và toàn thể xã hội.
Thông qua việc hỗ trợ tư vấn, đề xuất các giải pháp giúp cải thiện hoạt động, nâng cao hiệu quả quản trị, kiểm toán nội bộ góp phần vào việc bảo vệ nâng cao giá trị Nhà trường, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững trong môi trường giáo dục đại học ngày càng cạnh tranh và hội nhập.
Những thách thức của Kiểm toán nội bộ
Tuy nhiên, đối với các cơ sở giáo dục nói chung và Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội nói riêng, bộ phận Kiểm toán nội bộ vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt ở giai đoạn bắt đầu áp dụng hoạt động kiểm toán tại Nhà trường.
Hạn chế về quy mô và kinh nghiệm của nhân sự
Một trong những thách thức lớn mà bộ phận Kiểm toán nội bộ tại Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội phải đối mặt đó là vấn đề nhân sự. Về quy mô, số lượng người thuộc bộ phận kiểm toán viên nội bộ còn ít, điều này gây khó khăn cho việc thực hiện các cuộc kiểm toán có phạm vi rộng như kiểm toán tài chính, kiểm toán hoạt động hay kiểm toán tuân thủ. Việc thiếu hụt nguồn nhân lực cũng dẫn đến gia tăng khối lượng công việc cho nhân sự bộ phận Kiểm toán nội bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả của hoạt động kiểm tra, giám sát và đánh giá hệ thống kiểm soát của Nhà trường. Về chuyên môn, nhân sự thuộc bộ phận Kiểm toán nội bộ Nhà trường chưa có nhiều kinh nghiệm trong hoạt động kiểm toán, việc thực hiện đánh giá rủi ro và xác định mức trọng yếu của rủi ro còn khá mới mẻ. Hơn nữa, đây là giai đoạn đầu trong quá trình hình thành chức năng kiểm toán nội bộ tại Nhà trường, vì vậy, người làm công tác kiểm toán nội bộ còn thiếu sự dẫn dắt, định hướng chuyên môn khiến cho quá trình thực hiện công việc của bộ phận còn lúng túng và gặp nhiều khó khăn.
Nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của kiểm toán nội bộ
Tại trường Đại học Công nghiệp Hà Nội, chức năng kiểm toán nội bộ mới được thiết lập, do vậy, một số bộ phận/cá nhân vẫn còn tâm lý e ngại hoặc chưa hiểu rõ về vai trò và lợi ích của kiểm toán nội bộ, có thể dẫn đến việc thiếu sự hỗ trợ của một số bộ phận/cá nhân trong Nhà trường, khiến người làm công tác kiểm toán có thể gặp khó khăn trong việc thu thập, xác minh tài liệu, đối chiếu số liệu hay tìm hiểu về hoạt động kiểm soát nội bộ của đơn vị/bộ phận được kiểm toán. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện kiểm toán mà còn có tác động đến độ chính xác cũng như tính khách quan của các phát hiện trong quá trình kiểm toán.
Chưa có quy định và hướng dẫn cụ thể
Đối với hầu hết các cơ sở sự nghiệp công lập nói chung và tại Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội nói riêng, việc xây dựng và triển khai chức năng kiểm toán nội bộ còn khá mới mẻ. Hiện nay, Nhà trường đã ban hành Quy chế Kiểm toán nội bộ, song các quy định chi tiết về nội dung, phạm vi và quy trình kiểm toán vẫn đang được tiếp tục hoàn thiện. Thực tế này khiến đội ngũ nhân sự của bộ phận Kiểm toán nội bộ, vốn còn hạn chế về kinh nghiệm thực tiễn, gặp khó khăn trong việc định hướng phương pháp làm việc và xử lý các tình huống phát sinh. Tuy nhiên, nhìn nhận theo hướng tích cực, việc tự mình xây dựng hệ thống quy định, quy trình kiểm toán nội bộ cũng có thể là cơ hội cho người làm công tác kiểm toán hiểu rõ quá trình cũng như bản chất của công việc thực hiện. Mặc dù còn nhiều thách thức và khó khăn trong những bước đi đầu, tuy nhiên, quá trình xây dựng từ nền móng cũng tạo điều kiện để nhân sự bộ phận Kiểm toán nội bộ chủ động nghiên cứu, học hỏi và hoàn thiện hệ thống phù hợp với mục tiêu chiến lược của Nhà trường.
Tóm lại, hoạt động Kiểm toán nội bộ tại Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội tuy còn đang trong giai đoạn đầu triển khai, phải đối mặt với không ít khó khăn và thách thức, song đây là bước khởi đầu quan trọng hướng tới mục tiêu xây dựng hệ thống quản trị đại học hiện đại, minh bạch và hiệu quả.
Để hoạt động kiểm toán nội bộ thực sự phát huy vai trò là công cụ đảm bảo và tư vấn độc lập, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, rất cần sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Lãnh đạo Nhà trường, cùng với sự phối hợp chặt chẽ, tinh thần hợp tác và trách nhiệm của các đơn vị, cá nhân có liên quan trong toàn Trường. Bên cạnh đó, bộ phận Kiểm toán nội bộ cũng cần chủ động nâng cao năng lực chuyên môn, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ, giữ vững tính độc lập, khách quan và đạo đức nghề nghiệp, qua đó khẳng định vai trò là cầu nối tin cậy giúp Hiệu trưởng điều hành, kiểm soát và cải tiến hoạt động của Nhà trường.
Chỉ khi có sự đồng hành, phối hợp và cam kết trách nhiệm từ tất cả các bên, hoạt động kiểm toán nội bộ mới thực sự trở thành công cụ quản lý hữu hiệu, góp phần tăng cường tính minh bạch, củng cố niềm tin và gia tăng giá trị của Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội trong giai đoạn phát triển mới.
Tài liệu tham khảo:
[1] Nghị định số 05/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ quy định về kiểm toán nội bộ.
[2] Thông tư số 67/2020/TT-BTC ngày 10/7/2020 của Bộ Tài chính ban hành Quy chế mẫu về kiểm toán nội bộ áp dụng cho cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập.
[3] IIA (1999), The Definition of Internal Auditing, The Institute of Internal Auditors.
[4] Luật Giáo dục đại học (sửa đổi, bổ sung năm 2018), số 34/2018/QH14, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
[5] Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập.
[6] Chiến lược phát triển Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội giai đoạn 2021–2025, tầm nhìn 2030, ban hành kèm theo Quyết định 1196/QĐ-ĐHCN, ngày 10/12/2020 của Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội.